Çöller neden kurudur?
İBRAHİM BAYSAL– Özel Haber
ADANA (İLKHABER) – Çöller, okyanusların yanı da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanında bulunur. Peki bu bölgeler neden kurudur?
Çöller, geniş kum tepeleri, kayalık kanyonlar, adaçayı bozkırları ve kutup buzulları da dahil olmak üzere birçok şekilde olabilir. Ancak tek bir şey onları birleştirir: yağış eksikliği. Reno, Nevada'daki Çöl Araştırma Enstitüsü'nde ekolog olan Lynn Fenstermaker genel olarak, yılda 10 inçten (25 santimetre) daha az yağmur alan her yerin çöl sayıldığını söylüyor.
Elbette bu yağmur eksikliği, çöllerin meşhur bir şekilde kuru olduğu anlamına geliyor. Peki ama neden Dünya'daki bazı yerler diğerlerinden çok daha az yağmur yapıyor? Başka bir deyişle, çöller neden kurudur?
Fenstermaker, bunun en büyük nedeninin küresel hava sirkülasyonu olduğunu söylüyor. Güneş enerjisi Dünya'ya doğrudan ekvatordan vurur, havayı ısıtır ve içindeki nemi buharlaştırır. Bu sıcak, kuru hava yükselir ve kutuplara doğru ilerler. Bu dolaşım modeline Hadley hücresi deniyor ve denizci kaşiflerin dünyayı keşfetmesini sağlayan ticaret rüzgarlarını yönlendiriyor. Kuzey Yarımküre'deki Sahra ve Gobi ile Güney Yarımküre'deki Kalahari gibi dünyanın en büyük çöllerinin çoğunun bu orta enlemlerde olmasının nedeni de budur.
Ancak hikâye bundan daha karmaşıktır. Rüzgâr modelleri topografya ile etkileşime girerek çöllerin nerede bulunduğunu etkiler. Örneğin, okyanustan gelen ve bir dağ sırasına çarpan hava, yükseldikçe nemini yağış veya kar olarak yamaçlara bırakacaktır. Ancak hava dağları aşıp diğer taraftan aşağı indiğinde kurudur.
Boulder, Colorado'daki Ulusal Atmosferik Araştırma Merkezi'nde atmosfer bilimci olan Andreas Prein, bazen iç bölgelerin daha kuru olduğunu, çünkü büyük bir su kütlesinden çok uzakta oldukları için içeri giren havanın ulaştığında tüm nemini kaybettiğini söyledi. Bu durum, Himalayalar tarafından da korunan Orta Asya'daki Gobi Çölü için de geçerlidir.
Öte yandan, kıyı her zaman ıslak anlamına gelmez. Kıyıya doğru hareket eden hava ile çarpışan soğuk okyanus akıntıları sis oluşturabilir. Bu sis kara üzerinde hareket ettiğinde, nem yağmur olarak düşmek yerine havada kalır. Bu durum okyanusa bitişik çöller yaratabilir, örneğin Şili'deki Atacama, Dünya'nın en kurak yerlerinden biridir.
Tüm çöller de sıcak değildir; Kuzey Kutbu ve Antarktika'nın bazı bölgeleri de çöl sayılır. Prein, soğuk havanın nemi sıcak hava kadar iyi tutamadığını söyledi. Bu nedenle kutuplardaki soğuk sıcaklıklar, toprakta buz olarak bol miktarda su depolanmasına rağmen çok az yağışa neden olur.
Küresel iklim modelleri değiştikçe çöller de değişiyor. Örneğin, binlerce yıl önce Sahra otlaklar ve tropikal ormanlarla kaplıydı. Bugün ise iklim değişikliği dünyanın dört bir yanındaki çöllerin sınırlarını yeniden şekillendiriyor.
Prein, "Hadley hücresinin iklim değişikliği nedeniyle kuzeye ve güneye doğru yayılması bekleniyor," diyerek çöl oluşumu için olgunlaşan bölgeyi genişletti. Daha yüksek sıcaklıklar suyun buharlaşmasını artırarak ve havayı daha da kurutarak bu değişimi hızlandırabilir. Prein, bir çölü tanımlayan şeyin yağışların ötesinde, yağış ve buharlaşma dengesi olduğunu da sözlerine ekledi.
Küresel olarak, ısınmayla birlikte daha fazla buharlaşma olacağını ve mevcut çöl bölgelerinin genişleyeceğini tahmin ediyoruz," diyor Fenstermaker.
İnsanların peyzajlar üzerindeki baskısı da buna katkıda bulunuyor. Ekin ekmek için ağaçların kesilmesi doğal bitki örtüsünü ortadan kaldırıyor ve bazı araştırmalar tropik bölgelerdeki ormansızlaşmanın yağışları azalttığını gösteriyor. Daha fazla su bitkiler tarafından toprakta tutulmak yerine buharlaşırsa, bir geri besleme döngüsü manzaraları daha kuru ve daha kuru hale getirir. Mevcut çöllerin sınırlarındaki yarı kurak alanlar özellikle savunmasızdır.
Prein, "Çöllerin büyümesine yardımcı olan genellikle bileşik faktörlerdir" dedi. "Sadece insan faaliyetleri, iklim değişikliği ya da doğal iklim değişkenliği değil, ekosistemleri devrilme noktasına getiren her şey üst üste geliyor."
