Adana'nın Kozan ilçesine bağlı Dilekkaya Köyü sınırları içinde yer alan Anavarza Antik Kenti ve Anavarza Kalesi 7500 yıllık geçmişi ile ziyaretçilerine tarihi havayı soluma ve geçmişe götürme fırsatı sunuyor.
Adana'nın Kozan ilçesinin 28 km. güneyinde bulunan Anavarza Antik Kenti, bugünkü Dilekkaya Köyü sınırları içinde yer almaktadır. M.Ö. 19.yy.'da Romalılar, ele geçirdikleri Ceyhan havzasının idaresini Vassal kral olarak atadıkları Tarkondimotos'a bırakmışlardır. Tarihçesi Roma İmparatorluğu dönemine dayanan ve imparatorluğun Doğu Akdeniz'deki en önemli ordugah merkezleri arasında yer alan antik kent, Anadolu'nun bilinen en büyüğü Efes'ten daha geniş yerleşkeye sahip olma özelliği barındırıyor.
Anavarza kapladığı alan ve diğer özellikleriyle dünyanın en büyük antik kentleri arasında gösteriliyor. Anavarza Antik Kenti'nde kazı çalışmaları tamamlanınca Efes'in 5 katı büyüklüğünde bir antik kent yeniden gün yüzüne çıkacak.
Adana il merkezine yaklaşık olarak 50 kilometre uzaklıktadır. Adana'nın Kozan ilçesinin 28 km. güneyinde bulunan Anavarza Antik Kenti, bugünkü Dilekkaya Köyü sınırları içinde yer almaktadır.
M.Ö. 1.yy.'da Romalılar tarafından yapılan Kent yaklaşık 7500 yıllıktır. Bu antik kent, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış önemli bir arkeolojik alan olarak bilinmektedir. Anavarza, antik Roma döneminden günümüze uzanan zengin tarihi ile dikkat çekmektedir.
Yıllarca uluslararası tarih araştırmacılarına ev sahipliği yapan Antik Kentin Zafer Takı Romalılar tarafından yapılmış ve en görkemli yapıdır. M.Ö. 1. Yüzyılda Romalılar, ele geçirdikleri Ceyhan havzasının idaresini vassal kral olarak atadıkları Tarkondimotos'a bırakmışlardır. Çok yıkıcı bir savaş olmuş ve Pers İmparatorluğuna son verilmiş. İmparatorların karşılandığı şeref kapısı olmuş. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yaptığı restorasyon ile bu kapı yeniden hayata geçirilicek.
Anavarza Antik Kenti, kale, zafer kapısı, amfi tiyatro, tapınak, hamam, kral mezarları, su kemerleri ve stadyumu içeren zengin bir arkeolojik alan olup, sırasıyla Roma, Sasani ve Osmanlı medeniyetlerinin etkisi altında kalmış ve 2014'te UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edilmiştir. Anavarza Antik Kenti'nde 4. yüzyılda nüfus 100 bine kadar ulaşmış bir şehirde bulunan çift şeritli sütunlu yol, anıtsal kapıdan başlayarak 34 metre genişliğinde ve 2 bin 700 metre uzunluğunda olup, antik dünyanın ilk ve en büyük ana caddesi olarak bilinir.
Birçok medeniyete ev sahipliği yapan, önemli kültür izleri taşıyan ve 2014'te UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'ne alınan Anavarza Antik Kenti'nin kalıcı listeye dahil edilmesi amaçlanıyor. Roma döneminde giderek güçlenen ve M.S. 2. yy. sonlarında antik dünyanın dev kenti Tarsus ile Kilikya Birliğinin liderliği için rekabet halinde olan Anavarza, bu tarihten itibaren Anadolu'nun en önemli metropollerinden biri haline gelmiştir. Anavarza, M.S.3. yüzyılda birçok askeri ayrıcalık elde ederek "Metropolis" unvanı ve aynı yüzyılın ortasına kadar da 3 kez "Neokoros"luk unvanını alır. Sonraki dönemlerde Doğu Roma, Arap ve Ermeni hâkimiyetine giren Anavarza, 1375 yılında Memluklar tarafından alınmış ve bu dönemden sonra kentte büyük ölçekli bir yerleşim olmamıştır.
Antik kentin sütunlu caddesi, hamamı, kilise kalıntısı, tiyatro, amfitiyatro, stadyum, suyolları ve kaya mezarları, kentin batısında bulunan nekropol ve antik yol, deniz tanrıçası Thetis’e ait havuz mozaiği, 3 girişli zafer takı ve ovanın ortasında bir ada gibi yükselen tepe üzerindeki Orta Çağ kalesi önemli eserleridir.
Günümüzde hala hazine çıkarılıyor
7 bin 500 yıllık Anavarza Antik Kenti'ndeki 2023 Eylül ayında yapılan kazı çalışmaları sırasında hazine bulunduğu kaydedildi. Daha sonra Kozan İlçe Jandarma Komutanlığı, kazı ekibi ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ekipleri tarafından tutanakla kayıt altına alınan buluntular, incelenmek üzere Adana Müze Müdürlüğüne teslim edildi.Kilikya'nın Tarsus ile birlikte en büyük iki kentinden birisi de Anavarza Antik Kentidir. Tarihi önem açısında da Anavarza Kalesi özellikle tarih severler tarafından merak uyandırmaktadır.
Anavarza Kalesi Adana ilinde yer alan kaleler zincirinin en önemlisidir. Çukurova sonsuz düzlükler ile uzanırken ovadaki tepelere haberleşme ve güvenlik amacı ile kaleler kurulmuştur. Bunlardan birisi de Anavarza Kalesidir. Anavarza Kalesi Ceyhan Kozan yolu üzerinde Dilekkaya köyünde bulunan sap kayalıklar üzerinde bulunmaktadır.
Anavarza Kalesinin geçmişi 11. Yüzyıla uzanmaktadır. Ortaçağda dört kapısı olan kalenin bir kısmı günümüze sağlam ulaşmıştır. Fakat bazı detaylar yok olmuştur. 11. yüzyılda Klikyalılar tarafından inşa edilmiş olan kalenin sur yüksekliği 10 metre olmaktadır. Kale içerisinde kilise, sarnıç, depolar ve anıt mezar kalıntıları bulunmaktadır. 5 kilometre uzunluğundaki surları ile Anavarza Kalesi günümüzde Adana ilinin çok önemli simgeleri arasında yer almaktadır.
Anavarza Kalesinin diğer kalelerden ayıran en önemli özelliği eteğinde Anavarza Antik Kenti olması olmaktadır. Diğer kaleler sadece haberleşme görevi görmektedir. Fakat bu kale eteğindeki antik kenti savunmak amacı ile kurulmuştur.
Yaşar Kemal ve Anavarza Kalesi
Bugün şehir ve kale kalıntıları halen ayakta durmaktadır. Bu tarihi kalıntının güzel de bir efsanesi vardır.
Vaktiyle Anavarza çok mutlu bir şehirmiş, halk huzur içerisinde yaşarmış. Anavarza Kralı’nın güzeller güzeli bir de kızı varmış. Bu kızın dillere destan güzelliği yanı sıra akıllı, çalışkan ve terbiyeli olduğu adeta dillere pelesenk olmuş. Günlerden bir gün Anavarza Kralı’nın kızına hem Sis Kralı’nın oğlu hem de Misis Antik Kenti Kralı’nın oğlu talip olmuşlar. Her iki krala da Anavarza Kralı’nı halkı ile tehdit ederek ısrarcı olmuşlar. Kral ve kızı bu durum karşısında krallıklardan şehre su yolu yapmalarını iatemişler. Şehre en bol suyu en kısa sürede getiren kralın oğlu ile güzel kız evlenecektir.
"Bu koku Anavarza kayalıklarının kokusuydu. Arılar, kertenkeleler, kekik yavruları,yuvaları, kartal yuvaları,çıngıraklıyılanlar, ok yılanları da böyle kokarlardı. Hoş, ballı, bayıltıcı bir kokudur bu b ahar güneşinde. Anavarza kayalıklarında yağmur da başka türlü kokar, o da ıslak kaya kokar."
Babasına diyememiş lakin güzel kız içten içe sevdiği Sis Prensi’nin en kısa sürede şehre su getirmesi için dualar edermiş. Maalesef bu gerçekleşememiş. Sis Prensi su yolunu betondan yaparken, kolay yola kaçıp kerpiçten suyolu yapan Misis Antik Kenti Prensi suyu şehre daha önce getirmiş… Güzel kızı bu duruma dayanamamış ve kendisini Anavarza Kalesi’nin kayalıkları üzerinden aşağı atmış. İşte, nesilden nesle aktarılarak günümüze kadar gelen bu yürek acıtan efsane kısaca böyledir.
Derler ki, Anavarza o günden sonra bir daha şenlik nedir bilmemiş.
Yaşar Kemal İnce Memed adlı kitabında, Anavarza Kralı’nın güzel kızının kendisini üzerinden aşağı attığı Anavarza kayalıkları hakkında şöyle yazmıştır: "Anavarza Kalesi’nin kayalıkları kuzeyden güneye uzanmış bir gemiye benzer. Üstündeki eskimiş, dökülmüş örenleri, yıkıntılarıyla. Anavarza gemisi her zaman durgun bir denizde hiç sallanmadan ağır ağır ilerler." (Yaşar Kemal/ İnce Memed-2, sayfa10.)
Kale Ne Durumda? Anavarza Kalesine Ulaşım Varmı?
Anavarza Antik Kenti'nde birçok alanda restorasyon çalışmaları devam ediyor. Anavzara Kalesine çıkışta ise herhangi bir engel yok , yarım saatlik bir yürüme mesafesi sonrası kaleye ulaşım sağlanabiliyor. Şahsi arabanız ile gidilebiliyorsunuz. Çocular ve yaşlılar için uygun olmayan yollar mevcut fakat çocuklarla çıkanlarda oluyor. Kalede mevcut olan bayrak yırtılmış ve bakımsız vaziyette olup değiştirilmesi gerekiyor. Bir çok tarihi yapı üzerinde sprey boyaylar yazılmış yazılar göze batıyor.